Van lieverlede verscheen in 1975: het was de eerste echte roman van Mensje van Keulen (3 jaar na haar debuut Bleekers zomer, een novelle). Haar werk uit deze periode is realistisch, naturalistisch bijna, met een fascinatie voor verval en uitzichtloosheid. Op beklemmende wijze beschrijft ze het kleinburgerlijke milieu, de eenzaamheid, de sleur en de hopeloze relaties rond een jonge vrouw in een volksbuurt in de jaren zeventig.
Hanna
is negentien jaar. Haar vader is sinds een paar jaar dood en haar moeder is
ziek. Haar oudere zus is getrouwd met een ex-zeeman en heeft een dochtertje.
Hanna zorgt voor haar zieke en zeurderige moeder, doet het huishouden en de
boodschappen en leest haar de krant voor. Ze wonen samen in een verwaarloosde
en oncomfortabele woning in een volksbuurt. De verhouding tussen moeder en
dochter is kil. De moeder heeft weinig aandacht voor haar dochter en haar
wensen en toont geen enkele dankbaarheid of warmte. Toch wil ze haar bij zich
houden: haar man is dood, haar oudste dochter getrouwd en haar zoontje overleden
(toen Hanna nog heel klein was). Ze zeurt en klaagt alleen maar tegen haar,
beknibbelt op het huishoudgeld, zodat er geen geld is voor iets lekkers of iets
leuks. Ook mag Hanna niet gaan werken, zodat ze zelf geld kan verdienen voor
kleding of de kapper. Het leven voor Hanna is een uitzichtloze sleur geworden,
zonder contacten met de buitenwereld.
Dan
wordt ze via de kerk uitgenodigd voor een dansavond voor jongeren. Ondanks de
bezwaren van haar moeder (gevaarlijk op straat, het kost geld) gaat ze er toch
heen. Ze ontmoet er Adje, een onsympathieke macho. Hoewel ze hem niet ziet
zitten, maakt ze toch een afspraak met hem. Hij noemt haar: de onnozele en dat
is ze in feite ook. Als haar getrouwde zus een avondje uit gaat met haar man,
past Hanna op haar nichtje en komt Adje haar opzoeken. Hanna wil bij haar
moeder weg en denkt, dat dat het beste kan door net als haar zus te trouwen,
desnoods met Adje. Maar ze schrikt ervoor terug, als Adje haar op deze avond
bijna verkracht. En ze maakt geen nieuwe afspraak.
Hoewel
Hanna haar zus benijdt omdat deze getrouwd is en een dochtertje heeft, blijkt
het ook in dat huwelijk niet goed te gaan: drank, geweld en overspel spelen een
rol. En op een avond staat Coby voor haar moeders deur, omdat haar man haar wil
vermoorden. Ze blijft een paar dagen logeren. Als alles weer bijgelegd is,
verdwijnt Coby weer. De eenzaamheid en sleur zijn daardoor voor Hanna echter nog
erger geworden. Ze begint haar moeder af te snauwen, geeft het geld dat Coby
achterliet uit aan make-up, lingerie en lekker eten. En ze zwerft ’s avonds laat
over straat om Adje te zoeken: alles is beter, dan nog langer in dat benauwde
huis te moeten verblijven.
Haar
moeder gaat geestelijk en lichamelijk steeds verder achteruit. Ze krijgt
waanideeën en wil Hanna vertellen over een vreselijk geheim, maar Hanna is niet
meer in haar geïnteresseerd. En dan
volgt er een schokkend einde.
Eenzaamheid,
een verstikkende moeder-dochter relatie, de zin van het bestaan, de beperkingen
van een lagere sociale klasse, dat zijn de thema’s van dit boek. Het wordt op
een bijzondere manier verwoord: sober, zonder franje of literaire kunstjes.
Geen ironie, geen overdrijving. Puur alleen de gedetailleerde beschrijving van
de trieste omgeving, de inhoudsloze gesprekken, de hopeloze omstandigheden.
Maar op zo’n manier, dat je vanaf de eerste bladzijde meegetrokken wordt in het
verhaal en het boek haast niet meer weg kunt leggen. Om aan het einde geen
moraal te vinden in dit verhaal, of het moest zijn, dat wie voor een dubbeltje
geboren is, nooit een kwartje kan worden….
©
Librije, maart 2007.
http://www.mensjevankeulen.nl/
(website Mensje van Keulen).
http://www.mensjevankeulen.nl/titels/lieverlede.htm (plaatje van de kaft)
N.B. DIT BOEK WERD OVERGEZET VANUIT MIJN OUDE WEBLOG EN HEEFT DUS EEN IETS ANDERE FORMAT.
