zondag 2 januari 2011

Rosita Steenbeek – Ander licht

December 2010 – waardering: 6-

Inleiding

Van mijn 4de tot mijn 17de woonde ik in Amersfoort. In 1959 herdacht de stad dat het 700 jaar geleden was, dat ze stadsrechten kreeg. Ter gelegenheid daarvan werd het boekje Zeven eeuwen Amersfoort (geschreven door de historicus H. Halbertsma) uitgegeven. Net als de andere schoolkinderen kreeg ik het boekje destijds cadeau. Het was een degelijk, historisch verantwoord boekje, maar wel een beetje saai…..

Inmiddels heeft de stad ook haar 750-jarig bestaan gevierd. Rosita Steenbeek, die in haar jeugd ook een aantal jaren in Amersfoort doorbracht, greep die gelegenheid aan om een historische roman te schrijven met deze sfeervolle middeleeuwse stad als decor. Haar voornemen ooit nog eens iets te doen met het fenomeen van de 17de eeuwse Hollandse en Vlaamse schilders die naar Rome trokken, kon ze zo eveneens ten uitvoer brengen.
                     
Inhoud

Als uitgangspunt voor haar roman heeft Rosita Steenbeek gekozen voor het schilderij Gezicht op Amersfoort van Matthias Withoos (1627-1703). Bij het schilderen ervan werd hij bijgestaan door zijn enkele van zijn kinderen en twee leerlingen. Het schilderij staat afgebeeld op de kaft van het boek.
Alida (zijn tweede dochter) heeft veel talent en is pas 10 jaar als ze mee schildert aan dit doek. In stilte is ze verliefd op een van de leerlingen, Jasper van Wittel. De andere leerling, de adelijke Jacob van Staverden, is verliefd op Alida, maar zij wijst hem af. Als Amersfoort belaagd wordt door oorlogszuchtige Fransen vlucht de familie Withoos naar Hoorn, Jasper gaat mee, Jacob blijft in Amersfoort. Na enkele jaren, als ze genoeg geleerd hebben en er oud genoeg voor zijn, maken de beide leerlingen een studiereis naar Rome, zoals gebruikelijk was als afsluiting van hun opleiding. Ze sluiten zich aan bij de Bentvleughels, een soort van broederschap voor Vlaamse en Hollandse schilders en andere kunstenaars. Vooral Jasper heeft daar veel succes, hij krijgt er de naam Gaspare Vanvitelli. Alida, die ook graag naar Rome zou gaan, maar daar als vrouw geen toestemming voor krijgt, ontwikkelt zich tot een uitmuntend schilderes van bloemen en insecten. Ze blijft dromen van een huwelijk met Jasper en hoopt als zijn vrouw toch nog naar Rome te kunnen vertrekken. Pas na 13 jaar keren de beide mannen terug. Alida is ondertussen een gerenommeerd schilderes die werkt in het gezelschap van Maria Sybilla Merian voor Agnes Block. Ze schildert de exotische planten en vruchten die deze onafhankelijke vrouw verzameld heeft op haar landgoed in oranjerieën en haar botanische tuin. Jasper denkt echter niet over trouwen, niet met Alida en ook niet met haar zuster Adriana, zoals het aanvankelijk lijkt. Hij keert samen met Jacob na de winter terug naar Rome. Alida gaat werken voor de Hortus Botanicus in Amsterdam. Dankzij haar vriendschap met Maria Sybille Merian is ze al snel over haar teleurstelling heen en komt ze tot de ontdekking dat de schilderkunst haar grootste liefde is en dat haar talent haar tot een vrije vrouw maakt.
                                     
Leeservaring

R.S. heeft er voor gekozen het perspectief van de gehele roman te leggen bij Alida. Dat heeft als gevolg dat er nogal wat kunstgrepen nodig waren om het hele verhaal te kunnen vertellen. Kunstgrepen die het leesplezier negatief beïnvloeden.
De meeste feiten en allerlei historische achtergrondinformatie worden uitgebreid aangeleverd tijdens dialogen tussen de kinderen en de vader of andere volwassenen en in ellenlange brieven van Jasper vanuit Rome. Niet alleen komen deze gesprekken erg onnatuurlijk over, ze halen ook de vaart uit het verhaal. Daarnaast lopen ze over van overbodige citaten, uitwijdingen en niet terzake doende feiten over allerlei historische figuren. R.S. heeft erg veel research gedaan voor dit boek, zegt ze, maar ze is er niet in geslaagd daar een verantwoorde keuze uit te maken. Het lijkt wel of we persé alles moeten weten wat ze gevonden heeft.
Een ander gevolg is dat Alida heel lang een vlak persoontje blijft. Pas in de laatste hoofdstukken komt ze een beetje tot leven, als de feiten en weetjes wat naar de achtergrond verdwijnen en de plot zich begint aan te dienen.
                              
De roman stoelt op twee thema’s: zelfbeschikkingsrecht en onbeantwoorde liefde. Waarbij het laatste ondergeschikt gemaakt wordt aan het eerste. Steeds opnieuw wordt Alida terecht gewezen: ze mag niet naar Rome, ze mag bepaalde onderwerpen niet schilderen, ze moet het als vrouw bij de bloemen en bijtjes houden in Nederland. Ze klampt zich vast aan haar liefde voor Jasper, hoopt via hem toch vrij te worden om te reizen en te schilderen wat ze wil. Als deze liefde onmogelijk blijkt, ontdekt ze via haar geëmancipeerde vriendinnen, dat ze dankzij haar talent en de schilderlessen van haar vader in staat is om toch een leven te leiden in vrijheid. Ze kan vol overtuiging leven van en voor haar kunst. Ze heeft daar geen echtgenoot voor nodig.
                                      
Rosita Steenbeek – Ander licht. Amsterdam, De Arbeiderspers, 2009. Paperback, 268 p.
                                         
© JannieTr.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten