Simone van der Vlugt - Jacoba, dochter van Holland

Mei 2013 - waardering: 6,5

Inleiding

Jacoba van Beieren is een bekende historische figuur: een vrouw die door haar eigenzinnig optreden in het door mannen gedomineerde politieke leven van de late Middeleeuwen, een plekje in onze vaderlandse geschiedenisboeken wist te veroveren. Veel feiten over haar leven zijn bekend, veel details niet; ook de nodige mythen en legendes over deze spraakmakende vrouw hebben zich in de loop van de eeuwen nadien ontwikkeld: een dankbaar onderwerp dus voor een historische roman. En voor ons een interessante titel om in ons themajaar van de historische roman te bespreken.  Wat is feit en wat fictie in dit boek? Zijn ze op een goede manier met elkaar verweven? Welke verschillen en overeenkomsten zijn er met de manier waarop Siebelink Margaretha van Parma beschreef? Het werd een boeiende avond.

Samenvatting

Als Filips de Goede haar in 1425, zogenaamd om haar te beschermen, opsluit in het Gravensteen in Gent, besluit Jacoba van Beieren, dan 24 jaar, om op te schrijven wat ze tot dan toe allemaal heeft meegemaakt. Wat volgt is een geromantiseerde versie van het leven van deze gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen, vooral van de periode 1417-1425, van de dood van Jacoba's eerste echtgenoot op haar vijftiende tot haar ontsnapping uit het Gravensteen. Daarmee schetst het verhaal niet alleen een roerig vrouwenleven, maar geeft het ook een beeld van de Nederlanden ten tijde van de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Simone van der Vlugt (1966) is zowel bekend van haar succesvolle historische jeugdboeken als haar literaire thrillers, die bestsellers werden. Deze historische roman wordt gepresenteerd als boek voor volwassenen, maar kan met zijn jonge titelheldin, meeslepende verteltrant en veel herhaling evengoed door jongeren gelezen worden. Met kaarten en stamboom. (Biblion).

Leeservaring

De meningen waren nogal verdeeld deze keer. Meestal beginnen we de avond met het cijferrondje: ieder geeft kort zijn mening en noemt een cijfer. Dat varieerde dit keer van een 6,5 tot een 8,5. Eensgezindheid was er over de vlotte leesbaarheid van het verhaal, maar dat bleek niet voor iedereen voldoende voor een hoog cijfer. (Omdat dit mijn weblog is, is het cijfer hierboven geen gemiddelde van de leeskring, maar geeft het mijn mening weer). Tijdens de bespreking van de door Roos gemaakte vragen, kwamen ook de ervaren tekortkomingen ter sprake. Deze vragen zijn te vinden bij de discussievragen.

"Hoekse en Kabeljauwse twisten" is een begrip dat iedereen kent uit de lagere schoolperiode, maar dat vaak nooit echt helemaal duidelijk geworden is. Daar kon Simone van der Vlugt, ondanks haar dappere pogingen, niet veel aan veranderen. De essentie kwam wel over: de (verarmde) adel en de (rijke kooplieden in de) steden stonden tegenover elkaar in hun zucht naar macht en medezeggenschap in de zich langzamerhand uit vele gewesten vormende staat. Huwelijken werden vaak binnen de familie gesloten en/of hadden ten doel grondgebied te verwerven.

De kaartjes en stambomen voor in het boek bleken een noodzakelijk hulpmiddel om nog enigszins de relaties tussen de genoemde personen te begrijpen. Helaas bleken ze niet helemaal toereikend.

De bekende feiten en jaartallen uit het leven van Jacoba zijn allemaal nauwkeurig in het boek verwerkt. Maar ook de nodige mythen en legendes. Zo zou zij o.a. niet in het Gravensteen in Gent opgesloten hebben gezeten, maar goed verzorgd zijn in een ander aantrekkelijk stadspaleis. De miskraam, waarvan niemand iets wist, lijkt aan de fantasie van de schrijfster ontsproten. Hoe groot de invloed van moeder Margaretha was op de beslissingen van de jonge gravin Jacoba (16 jaar bij haar intreden) zal nooit met zekerheid zijn vast te stellen. Het staat een auteur uiteraard vrij bij het schrijven van een historische roman de feiten en de fictie naar eigen inzicht te mengen. Wie daar bij het lezen rekening mee houdt, maakt op een heel aanvaarbare en prettige manier kennis met het leven en streven van deze eigenzinnige vrouw.

Het perspectief ligt voortdurend bij Jacoba. Ook dat geeft de schrijfster enige vrijheid t.o.v. het onderwerp. Het handelen van Jan van Brabant, de rol van haar moeder, de beweegredenen van Humphrey etc., het komt allemaal uit de koker van Jacoba. Een verdacht perspectief, maar kloppend met de resultaten die geschiedenis ons toont. Hoe het precies zat, is in een roman dan niet meer interessant: alles wat kan dienen om er een leesbaar verhaal van te maken, is geoorloofd.

Het roept wel vragen op t.a.v. de karakters. Jacoba wordt goed uitgewerkt, maar van de andere hoofdfiguren moeten we uit hun gedragingen op zien te maken hoe ze in elkaar zitten. Zelfs moeder Margaretha blijft een beetje ongrijpbaar, wat het ook moeilijker maakt de verhouding tussen moeder en dochter goed in te schatten.

Vlot leesbaar is het verhaal zeker. En dat is zeker een compliment waard, gezien de droge, historische kost die er in verwerkt moest worden. Echt spannend is het niet, al komt dat misschien ook omdat de geschiedenis bekend is. Wat echter nogal tegenviel, is de schrijfstijl. Het verhaal wordt vrij vlak en afstandelijk verteld; slechts bij hoge uitzondering toont Jacoba enige emotie. Bij een ik-perspectief is dat niet natuurlijk. Daarnaast zijn de eigentijdse uitdrukkingen in de dialogen misplaatst: "Wat denkt Jan wel, dat kan hij niet maken!" "Soldaten die door het kamp banjerden" "Een idiote actie!" Er is weinig sprake van beeldspraak, wel van naar clichés neigende uitdrukkingen: "de belofte van een mooie zomerdag".

De coleur locale is pover. Zeker, er is sprake van strijdgewoel, er worden kastelen van binnen beschreven, japonnen, feesten en mensenmassa's langs de kant van de weg. Maar het dagelijks leven van de inwoners van deze streken in de 15e eeuw komt nergens aan bod. Misschien was dat ook niet de bedoeling, maar daardoor ontbreekt er toch iets wezenlijks: een achtergrondbeeld bij het beschreven verhaal.

Een van de discussievragen van Roos was: Hoort deze historische roman tot de literatuur? Om die vraag te kunnen beantwoorden moesten we eerst vaststellen wat er onder literatuur verstaan wordt. Ik verwijs daarvoor naar 2 websites: Wat is literatuur? (waar u een definitie en uitleg vindt) en Tzum - Nationaal lezersonderzoek (waarin u opgeroepen wordt mee te doen aan een Nationaal lezersonderzoek).

Ergens is er een grens tussen literatuur en lectuur. Die is arbitrair en kan in de loop der tijd verschuiven en ligt wellicht ook niet voor iedereen op dezelfde hoogte.

Deze roman heb ik uitgekozen om de leeskringleden te laten ervaren dat er verschil in literaire kwaliteit bestaat. Dat een kasteel- of doktersroman geen literatuur genoemd kan worden, is iedereen wel duidelijk. Deze roman steekt daar met kop en schouders bovenuit, maar heeft toch de nodige tekortkomingen. Desondanks zit het boek voor mij nog wel boven de grens.

Iets met plezier of louter ter ontspanning lezen, daar is niets mis mee. Denk maar aan de hoogopgeleide vrouwen die ter verstrooiing chicklits lezen en naar vergelijkbare TV-series kijken. Heerlijk, na een vermoeiende dag met werk en kinderen. Maar het zijn geen boeken waar je zinnig over kunt discussiëren. Aan de andere zijde van het spectrum hebben we de literaire elite die pas tevreden is als het lezen van een boek een intellectuele krachtproef wordt. Voor de meesten van ons is dat te hoog gegrepen of we moeten er een studie van willen maken.

Voor onze leeskring gelden andere criteria. Daar willen we boeken lezen waarvan het verhaal en/of thema ons boeit, waar we iets van op kunnen steken, die we met plezier kunnen lezen. Die een prettige stijl hebben met mooie beeldspraken. Waarvan we de bijzondere structuur, spanningsopbouw of karaktertekening kunnen bespreken en door kunnen praten over het thema en de motieven in het verhaal. Meestal zullen dat (volgens de gangbare maatstaven) literaire romans blijken te zijn.

Voor de overige vragen waar we ons mee bezig gehouden hebben tijdens de bespreking verwijs ik naar de bijbehorende (enigszins aangepaste) discussietips (klik hier).

Simone van der Vlugt - Jacoba, dochter van Holland. Amsterdam, Anthos, 2009. Paperback, 319 pg., isbn: 978-9041-417633.

©JannieTr, 24 mei 2013,