zondag 7 december 2014

Toon Tellegen - Het geluk van de sprinkhaan



November 2014 - waardering: 8,0.

Inleiding 

Antonius Otto Hermannus (Toon) Tellegen (Brielle, 18 november 1941) is een Nederlandse schrijver, arts en dichter, wiens werk door zowel  kinderen als volwassenen graag gelezen wordt. Na al een aantal jaren gedichten voor volwassenen te hebben geschreven, begon hij verhalen voor zijn kinderen te schrijven. In 1984 verscheen zijn eerste kinderboek. Vooral zijn dierenverhalen rond de mier en de eekhoorn zijn erg geliefd en worden ook door volwassenen graag gelezen vanwege de amusante, bizarre situaties en filosofische diepgang. Enkele boeken zijn met prijzen bekroond, zoals De genezing van de krekel (De Gouden Uil 2000) en Het vertrek van de mier (longlist Libris Literatuurprijs 2010). Voor zijn gehele oeuvre ontving hij o.a. de Theo Thijssenprijs, de Hendrik de Vriesprijs en de Constantijn Huygensprijs. Voor een volledige bibliografie en prijzenoverzicht KLIK HIER. 

Samenvatting 

De sprinkhaan, die aan de rand van het bos een winkel heeft, wil niets liever dan dat zijn klanten altijd tevreden naar huis gaan. Daarom is hij elke dag vanaf vroeg in de ochtend geopend en zorgt hij ervoor dat hij álles in voorraad heeft: van stoelen en tafels tot taarten, schubben, stekels, wanhoop en zelfs een ander leven. Ook kan hij de duizendpoot van nieuwe schoenen voorzien, in elke gewenste kleur. Alleen de zon, de maan en de sterren heeft hij niet te koop. 

Leeservaring 

In 59 verhaaltjes, van elk gemiddeld 2 bladzijden, vertelt Toon Tellegen over de Sprinkhaan en zijn winkel. Een winkel waar werkelijk alles te koop is en waar de dieren om de meest normale èn meest bizarre zaken komen vragen. 

"De sprinkhaan verkocht het allemaal. En als sommige dieren hem wel eens vroegen naar betalen, waarvan niemand precies wist wat het was, zei hij: "Ik doe aan alles, maar niet aan betalen." 

Van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat stond hij klaar voor zijn klanten, zelfs 's nachts. En wie te ver weg woonde of niet kon komen omdat hij in het water leefde, kon een boodschappenlijstje sturen. 

"De sprinkhaan bracht alles wat zij nodig hadden naar ze toe. Hij vloog voor iedereen en wilde niemand ooit teleurstellen. Teleurstellen.... dat leek hem iets verschrikkelijks." 

De naam Toon Tellegen kende ik wel, waarschijnlijk door de vele Gouden en Zilveren Griffels die hij kreeg. Maar daardoor associeerde ik hem vooral met kinderboeken. Door zijn uitgeverij worden de meest dierenverhalenboeken ook in die categorie ondergebracht. Maar na het lezen van deze verzameling verhaaltjes over de dieren in de winkel van de sprinkhaan moet ik (opnieuw) constateren dat boeken en schrijvers in hokjes stoppen heel misleidend en jammer is. Het is puur toeval dat ik dit boekje vond en ik kan nu al zeggen dat Tellegen er een fan bij heeft.

Om met de kinderen te beginnen: vanaf een jaar of 5 à 6 zullen ze het leuk vinden uit dit boekje voorgelezen te worden (al zullen ze misschien de plaatjes missen en niet alle verhaaltjes zijn even geschikt).  Kinderen houden van herhalingen: er komt steeds komt een ander dier binnen en meestal begint het inleidende gesprek hetzelfde: "Dag sprinkhaan, dag egel, waar kan ik je mee van dienst zijn?" En daarna speelt zich een tafereel af, dat tot onverwachte gebeurtenissen leidt. Die op hun beurt weer uitnodigen tot (speelse) gesprekjes met de (klein)kinderen over de filosofie en psychologie die eronder verborgen ligt. Hoe ouder het kind hoe groter de kans dat ze "de moraal van het verhaal" zullen vatten.
Maar ook voor volwassenen valt er voldoende te genieten van de originele vondsten en de humor, die de kleintjes nog ontgaat. Een paar voorbeelden.

- De pad probeert de sprinkhaan te verleiden tot het verkopen van een ster. Maar de sprinkhaan blijft weigeren. "Zelfs niet het allerkleinste, onbelangrijkste sterretje, dat nog nooit iemand is opgevallen en dat niemand zal missen als hij 's nachts naar de hemel kijkt?" probeert pad tenslotte. "Nee", zegt de sprinkhaan. Pad moet erover nadenken  en zegt dan: "Gelukkig maar". (Zo leg je een kind het moeilijke woord "principes"uit en dat die bescherming kunnen bieden en niemand uitzonderen. Misschien zocht de pad ook wel naar geruststelling en erkenning, wilde hij horen dat zelfs hij niet gemist kon worden?)

- Een leuk verhaal is dat over het schrijvertje. Het schrijvertje is uitgeschreven. Hij heeft alles geschreven wat er te schrijven viel. Maar de sprinkhaan heeft nog wel wat woorden in voorraad die niemand hebben wil. Die wil het schrijvertje wel en hij krijgt een groot pak onverkoopbare woorden. "De volgende dag kreeg de sprinkhaan een brief: "Welwillende, groothartige, nimmer afdoende opgehemelde, rechtvleugelige neringdoende, heden mijnerzijds scheppen hervat. Scriptorretje. De sprinkhaan las de brief en stuurde hem nog een woord: gevleid. Dat voel ik me nu, schreef hij eronder".

De sprinkhaan verkoopt ook achterdocht of schaamteloosheid, maar het loopt meestal niet goed af met dieren die denken dat ze daar profijt van zullen hebben. Verdriet is helemaal gevaarlijk, of weemoed, of heimwee naar vroeger. "Daarvan verkocht hij altijd maar een klein beetje, omdat  teveel geen verdriet of weemoed meer was, maar pijn: hij was altijd bang dat iemand pijn zou kopen en het aan een ander cadeau zou doen." Een doordenkertje:  ".....een klein beetje heimwee naar vroeger, ook al wist niemand wat vroeger was, was niemand daar ooit geweest en verkocht de sprinkhaan alleen de heimwee ernaar." 

Mijn favoriet is het verhaaltje over de eendagsvlieg. Hij komt aan het einde van de dag bij de sprinkhaan in de winkel en is erg verdrietig. "Ik wou dat ik nòg een dag had, sprinkhaan,"zei hij. Hij slikte even. "Ik zou nog zoveel willen doen..." Er kwamen tranen in zijn ogen. "En dat ik tegen iemand kon zeggen: "Tot morgen." Hij slikte even en fluisterde: "Dat heb ik nog nooit gezegd". Hij krijgt één dag van de sprinkhaan en is dolgelukkig. Hij is nu een tweedagsvlieg en roept dat hij nu nooit meer voorbij gaat. Hij vliegt naar buiten en gaat aan iedereen vertellen wat hij morgen allemaal gaat doen. Zoveel dat de sprinkhaan vermoedt dat hij de volgende avond wel weer langs zal komen, maar gelukkig heeft hij nog wel een dag of wat in voorraad. (Deze samenvatting doet niet helemaal recht aan het verhaaltje, er zit meer in, lees het zelf maar).

Een beetje triest word je van de dag waarop de sprinkhaan ziek is en iedereen zichzelf bedient in de winkel en de sprinkhaan aan zijn lot overlaat, opzij legt, over hem heen stapt. Egoïsme viert hoogtij, alleen de eekhoorn bekommert zich om zijn zieke vriend. Een verhaaltje waar een hoop aanknopingspunten in zitten voor een gesprekje over egoïsme, vriendschap, betrokkenheid, mededogen. Maar het hòeft niet, het verhaal vertelt zichzelf. De kleintjes zullen blij zijn dat het toch nog goed komt met de sprinkhaan, dankzij de eekhoorn, maar er zal toch wel iets van blijven hangen, denk ik.

Het lijkt wel alsof het allemaal moraliserende verhaaltjes zijn, zoals ik ze nu beschrijf. Dat is echter beslist niet het geval. Ze lezen heel prettig, zijn humoristisch, luchtig en origineel. Maar tegelijkertijd zijn ze bepaald niet oppervlakkig. Ik voelde soms de gedachte erachter voor ik hem onder woorden kon brengen. En dan zingt het verhaal nog een tijdje rond in je hoofd. Dat maakt ook dat de verhaaltjes nooit vervelen en dat je het boek graag af en toe weer oppakt om er nog wat in te herlezen.

Ik heb ondertussen echt zin om meer van de dierenverhalen te lezen. Maar ik zag ook dat er kort geleden een nieuwe dichtbundel is verschenen van Toon Tellegen: De Werkelijkheid. Hier staat een leesfragment: KLIK HIER. Ook dat lijkt me wel wat. Kortom: ik heb bij toeval weer een geweldige ontdekking gedaan! 

Toon Tellegen - Het geluk van de sprinkhaan. Amsterdam, Querido, 2011. Paperback, 126 pg., isbn: 978902144594.(Gelezen als e-book via de bieb).

©JannieTr, december 2014. 

Ik las dit boek als 28/20 voor Ik-lees-Nederlands 2014.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten